Der Evangelimann, Tristan und Isolde for dummies

Der Evangelimann is a lesser-known opera that explores themes such as love and betrayal. With a little imagination, parallels can be drawn with Tristan und Isolde.
You can have any review automatically translated. Just click on the Translate button,
which you can find in the Google bar above this article.
 

Der Evangelimann, by Wilhelm Kienzl (1857-1941), is the third and most popular of his nine operas. It was first performed in Berlin on May 4, 1895. Karl Muck, to whom the score is dedicated, conducted, and the leading roles were sung by Bertha Pierson (Martha), Eloi Sylva (Matthias), and Paul Bulß (Johannes). It was an instant success and was performed countless times all over the world, even in crumbling Ottoman Turkey, where a special performance was arranged for 500 harem women. (Harem women had nothing to complain about!)

Staged performances after World War II are rare, but we remember one by the Vienna Volksoper in 2005. Occasionally, arias from this opera are still performed, such as “O schöne Jugendtage” and the masterful “Selig sind die Verfolgung leiden.”

Der Evangelimann
Der Evangelimann (Kienzl) Vienna 2005

The story takes place in a Benedictine monastery in St. Othmar. It is the early nineteenth century. There we find the clerk Mathias, who is in love with Martha, his boss’s daughter. Highly inappropriate, of course, and Mathias is logically dismissed. Now follows a twist that can be called unique in the world of opera. There is someone else in love with Martha, namely Mathias’ brother, Johannes, but Martha wants nothing to do with him. His brother cannot accept this, and in revenge he sets fire to the monastery. (To avoid misunderstandings: this is the action of a lone wolf, not a terrorist attack on a Roman Catholic institution.) A Marinus van der Lubbe-type situation ensues, because it is not the pyromaniac brother but Mathias who is identified as the perpetrator: 20 years in prison, and appeals were not yet possible. After his release, Mathias travels around the country as a preacher. His brother Johannes, a classic villainous baritone, has become a wealthy businessman through dubious practices, residing in Vienna. That he eventually becomes seriously ill is an undeniable case of reaping what you sow. Thirty years after the fire in the monastery, the two brothers meet again. Matthias —a preacher, after all!— forgives Johannes, allowing the latter to die in peace.

“Selig sind die Verfolgung leiden”

Sentimental? Yes, so what? Ever been confronted with the tearjerker La Bohème? The libretto of Der Evangelimann is dismissed by “enlightened minds” as corny or overly moralistic. The story revolves around religious piety, repentance, and forgiveness—themes that “Modern People” consider beneath them. And should Der Evangelimann ever be performed again, you can bet that its content will be turned on its head under the guise of critical reflection.

Der Evangelimann
Wilhelm Kienzl

Der Evangelimann is a typical example of the German late Romantic opera repertoire and is indeed a work of musical and dramatic depth. We detect the legacy of Richard Wagner, with whom Kienzl had a love-hate relationship. The orchestration is certainly Wagnerian. We note: Leitmotifs! Through-composed! But Kienzl places greater emphasis on melodic clarity and accessibility. Accessibility? Of course, “groundbreaking” modern directors don’t care much for that.

Mathias’ transformation from victim to preacher is beautifully reflected in the music: from passionate declamation to more serene melodies. The aforementioned aria “Selig sind, die Verfolgung leiden” is a musical highlight: operatic intensity topped with liturgical solemnity. The aria embodies the central theme of the opera: redemption through faith and suffering. (In a Christian sense, we might add, superfluously.) This hit from the second act, “Selig sind, die Verfolgung leiden,” is somewhat overused, as it is sung again by a children’s choir.

Brother Josef also has his own musical, almost Wagnerian career: he starts as Alberich and ends as Amfortas. Sort of…

“O schöne Jugendtage”. Janina Baechle, mezzo-soprano

The “simple” melodies reflect the rustic setting of the opera without resorting to clichés. The chorus comments on the action and, in this capacity, serves as a moral and emotional backdrop.

Der Evangelimann is often seen as a “conservative” composition compared to contemporaries such as Strauss, but restraint and sincerity also have their value. Kienzl is certainly no “homo chromaticus,” preferring diatonic harmonies that support the text. His orchestration is rich but not overpowering, supporting the vocal lines rather than overwhelming them.

It is very unfortunate and highly unjust that Der Evangelimann has fallen into oblivion, for the opera is a highly valuable example of German opera at the turn of the century. A revival in our time would offer audiences an experience of genuine craftsmanship, rather than the clownery that is being served up in 2025.

The entire opera

Let’s continue with anecdotes, without which the art form of opera would not exist. “Wann geht der nächste Schwan?” Yes, we all know that by now. But Der Evangelimann also has an entertaining side to his priest’s robe, without which this opera might never have been composed. Kienzl wanted to make his third opera a comic opera. His source of inspiration: the stories of Baron von Münchhausen, “The Lying Baron.” But fate decided otherwise. One day in July 1893, Kienzl saw “Aus den Papieren eines Polizeikommissärs” (From the files of a police commissioner) by Leopold Florian Meißner in a bookstore in Munich. He bought the book for 20 pfennigs, thinking he had bought some light reading for his wife. Mrs. Kienzl began to read it and one day she looked up from her book and said, “William, you must read this! This is brilliant drama.” And in January 1894, the opera was completed in a short score; at the beginning of that year, Kienzl played it for the intendant of the Royal Opera in Berlin, Count Hochberg. The work was immediately accepted, and Kienzl was able to begin orchestrating it.

“Aus den Papieren eines Polizeikommissärs” was promoted to a Shakespearean Evangelimann.

La Révolution de Carmen
Olivier Keegel
Two years ago, I also focused on Der Evangelimann: https://staging.operagazet.com/der-evangelimann/?lang=nl
5 2 votes
Article Rating
Olivier Keegel

Editor-in-Chief

Chief Editor. Does not need much more than Verdi, Bellini and Donizetti. Wishes to resuscitate Tito Schipa and Fritz Wunderlich. Certified unmasker of directors' humbug.

No Older Articles
No Newer Articles
Subscribe
Notify of
guest
0 Comments
Newest
Oldest Most Voted
Inline Feedbacks
View all comments

Der Evangelimann, Tristan und Isolde for dummies

Der Evangelimann is een minder bekende opera die thema’s als liefde en verraad belicht. Met enige fantasie zijn parallellen met Tristan und Isolde te ontdekken.
You can have any review automatically translated. Just click on the Translate button,
which you can find in the Google bar above this article.
 

Der Evangelimann, van Wilhelm Kienzl (1857-1941), is de derde en populairste van zijn negen opera’s. Voor het eerst uitgevoerd in Berlijn op 4 mei 1895. Karl Muck, aan wie de partituur is opgedragen, dirigeerde en de hoofdrollen werden gezongen door Bertha Pierson (Martha), Eloi Sylva (Matthias) en Paul Bulß (Johannes). Het was meteen een succes en er volgden talloze uitvoeringen over de hele wereld, zelfs in het afbrokkelende Ottomaanse Turkije, waar een aparte voorstelling voor 500 haremvrouwen werd geregeld. (En maar klagen!)

Der Evangelimann werd ook in Nederland meerdere keren uitgevoerd, in een tijd dat dit nog mocht. De eerste gedocumenteerde uitvoering vond plaats in de Amsterdamse Stadsschouwburg, op 22 december 1896, door de Nederlandsche Opera, onder leiding van dirigent Jan Albert Kwast en regisseur Karl Dibbern. Er is ook een productie bekend,  gedateerd op 5 april 1910, opgevoerd door de Noord Nederlandsche Opera Vereeniging, ook in de Stadsschouwburg; de muzikale leiding was in handen van Johan Schouten en de regie werd verzorgd door Sam Poons. Geënsceneerde uitvoering van na de Tweede Oorlog zijn ons niet bekend, althans niet in Nederland. Incidenteel worden nog wel eens aria’s uit deze opera ten gehore gebracht, zoals “O schöne Jugendtage” en het meesterlijke  “Selig sind die Verfolgung leiden”.

Der Evangelimann
Sam Poons (1859-1932) was een Nederlandse bariton/bas en schouwburgexploitant.

Het verhaal speelt zich af in een benedictijnenklooster in St. Othmar. We schrijven begin negentiende eeuw. Daar hebben wij de klerk Mathias, hij is verliefd op Martha, de dochter van zijn baas. Hoogst ongepast natuurlijk, en Mathias wordt logischerwijs ontslagen. Nu volgt een wending die uniek genoemd mag worden in de operawereld. Er is nóg iemand verliefd op Martha, namelijk Mathias’ broer, Johannes, maar Martha moet niets van hem hebben. Dat laat broerlief niet op zich zitten, en uit wraak steekt hij het klooster in brand: actie van een lonely wolf, geen terroristische aanslag op een rooms-katholiek instituut. Er ontspint zich een Marinus-van-der-Lubbe’tje, want niet de pyrofiele broer maar Mathias wordt als dader aangewezen: 20 jaar de bak in, en Peter de Vries moest nog geboren worden. Na zijn vrijlating reist Mathias als predikant door het land. Broer Johannes, een klassieke snode bariton, heeft zich via mondkapjes-achtige praktijken ontwikkeld tot een rijke zakenman, zetelend in Wenen. Dat hij uiteindelijk  ernstig ziek wordt, is een onmiskenbaar geval van boontje komt om zijn loontje. Dertig jaar na de brand in het klooster ontmoeten de twee broers elkaar weer. Matthias -predikant immers!- vergeeft Johannes, waardoor de laatste in vrede kan sterven.

“Selig sind die Verfolgung leiden”

Sentimenteel? Ja, so what? Ooit geconfronteerd met het tranendal La Bohème? Het libretto van Der Evangelimann wordt door verlichte geesten als oubollig of te moralistisch bestempeld. Het verhaal draait om religieuze vroomheid, berouw en vergeving – en dat zijn thema’s waar Mensen van Nu boven staan. En mocht Der Evangelimann ooit nog eens uitgevoerd worden, reken dan maar dat de inhoud  onder het voorwendsel van kritische reflectie 180 graden gedraaid wordt.

Der Evangelimann
Wilhelm Kienzl

Der Evangelimann is een typisch voorbeeld van het Duitse laatromantische operarepertoire en is weldegelijk een werk van muzikale en dramatische diepgang. Wij bespeuren het erfgoed van Richard Wagner, met wie Kienzl een haat-liefdeverhouding had. De orkestratie is zeker Wagneriaans. Wij constateren: leidmotieven! Doorgecomponeerd! Kienzl maakt gebruik van melodische helderheid en toegankelijkheid. Toegankelijkheid? Daar moeten grensverleggende regisseurs natuurlijk niet veel van hebben.

De transformatie van Mathias, van slachtoffer tot prediker, wordt fraai weerspiegeld in de muziek: van gepassioneerde declamatie naar meer serene melodieën. De genoemde aria “Selig sind, die Verfolgung leiden” is een muzikaal hoogtepunt: opera-intensiteit met een topping van liturgische plechtigheid. De aria belichaamt het centrale thema van de opera: verlossing door geloof en lijden. (In Christelijke zin, voegen wij daar wellicht ten overvloede aan toe.) Deze tophit uit de tweede akte, “Selig sind, die Verfolgung leiden”, wordt nog enigszins uitgemolken doordat het ook nog een keer gezongen wordt door een kinderkoor.

Ook broer Josef heeft zijn muzikale, haast Wagneriaanse Werdegang: hij begint als Alberich en eindigt als Amfortas. Sort of… 

“O schöne Jugendtage”. Janina Baechle, mezzosopraan

De “eenvoudige” melodieën weerspiegelen de rustieke setting van de opera, zonder in clichés te vervallen. Het koor geeft commentaar op de handeling, en dient in die hoedanigheid als morele en emotionele achtergrond.

Der Evangelimann wordt vaak als een “conservatieve” compositie  gezien in vergelijking met tijdgenoten als Strauss, maar terughoudendheid en oprechtheid hebben ook hun waarde. Kienzl is zeker geen “homo chromaticus” maar geeft de voorkeur aan diatonische harmonieën die de tekst ondersteunen. Zijn orkestratie is rijk, maar niet overweldigend en ondersteunt de zanglijnen in plaats van ze te overdonderen.

Het is heel jammer en in hoge mate onterecht dat Der Evangelimann in de vergetelheid is geraakt, want de opera is een zeer waardevol voorbeeld van de Duitse opera van rond de eeuwwisseling. Een heropleving in onze tijd zou het publiek een ervaring van oprecht vakmanschap kunnen bieden, in plaats van de clownerieën die het anno 2025 voorgeschoteld krijgt.

De gehele opera

Over naar de anekdotiek, zonder welke de kunstvorm “opera” niet zou kunnen bestaan. „Wann geht der nächste Schwan? “ Ja, dat weten we nu wel. Maar Der Evangelimann heeft ook een vermakelijkheid aan zijn priesterkleed hangen, zonder welke deze opera wellicht nooit gecomponeerd was. Kienzl was van plan van zijn derde opera een komische opera te maken. Inspiratiebron: de verhalen van  de Baron von Münchhausen, “der Lügenbaron”. Maar het lot bepaalde anders. Op een dag in juli 1893 zag Kienzl in een Münchense boekhandel “Aus den Papieren eines Polizeikommissärs” (Uit de dossiers van een politiecommissaris) van Leopold Florian Meißner liggen. Hij kocht het boekje voor 20 Pfennig in de veronderstelling dat hij zojuist wat lichte lectuur voor zijn vrouw had aangeschaft. Mevrouw Kienzl sloeg aan het lezen en op zekere dag keek ze op van haar boek en zei ze: “Willem, dit móét je lezen! Dit is schitterende dramatiek”. En in januari 1894 was de opera in korte partituur voltooid; begin dat jaar speelde Kienzl het voor de intendant van de Koninklijke Opera in Berlijn, graaf Hochberg. Het werk werd onmiddellijk geaccepteerd en Kienzl kon met orkestreren beginnen.

“Aus den Papieren eines Polizeikommissärs”  promoveerde tot een Shakespeariaanse Evangelimann.

La Révolution de Carmen
Olivier Keegel
Ik besteedde twee jaar geleden ook aandacht aan Der Evangelimann: https://staging.operagazet.com/der-evangelimann/?lang=nl
5 4 votes
Article Rating
Olivier Keegel

Editor-in-Chief

Chief Editor. Does not need much more than Verdi, Bellini and Donizetti. Wishes to resuscitate Tito Schipa and Fritz Wunderlich. Certified unmasker of directors' humbug.

No Older Articles
No Newer Articles
Subscribe
Notify of
guest
1 Comment
Newest
Oldest Most Voted
Inline Feedbacks
View all comments
Willem
Willem
7 months ago

Ja, altijd zeer bijzonder, wat Olivier met pen op een A4 opschrijft.